ISTORIJSKI ARHIV POŽAREVAC ...

 

 

 

 

ISSN (Online) 2812-9636

INSTITUCIJA:
ISTORIJSKI ARHIV POŽAREVAC

GLAVNI I ODGOVORNI UREDNIK:
Dr Jasmina Nikolić, direktorka Istorijskog arhiva Požarevac

AUTOR I UREDNIK PORTALA:
Dr Jasmina Nikolić

TEHNIČKI UREDNIK:
Aleksandra Bogdanović

 

AUTORI:
Dr Jasmina Nikolić
Dr Dragana Miloradović
Dr Marijana Mraović
Dr Miroljub Manojlović
Nataša Milošević Dulić
Mirjana Stepanović
Pavle R. Srdić
Dubravka Duca Marković

POČETAK
1.10.2021.

STATUS:
U toku
___________________________

KONTAKT PODACI:
ISTORIJSKI ARHIV POŽAREVAC
DR VOJE DULIĆA 10
12000 POŽAREVAC
REPUBLIKA SRBIJA
www.arhivpozarevac.org.rs
info@arhivpozarevac.org.rs
+381.12.523.082

 

ARHIVALIJA MESECA – JUL 2025.

 

 

201 godina od nastanka Crkvene čaršije...

 

Za nagli razvitak grada najzaslužniji je  Knjaz Miloš Obrenović. Još za vreme boja za Požarevac, juna 1815. godine, Milošu Obrenoviću javlja se misao da obnovi varoš. On je uvideo značaj povoljnog geografskog položaja i bogate okoline, tako da je i sam podstakao razvoj grada. Najpre je 1819. godine podigao novu crkvu, Sabornu crkvu Svetih Arhistratigova. Kasnije, u pismu od 31. maja 1824. godine Miloš piše: „Mesto više Šutulove bare, gdi su sada bašče i nekoliko kuća, ispod onog mesta gdi je moj šator bio, brdašcem onim mislim da bi čaršija biti mogla”, a odmah zatim, „projektuje“ čaršiju, koja se pružala od Velike ili Žitne pijace prema Knjaževom konaku i crkvi (od današnjeg Trga oslobođenja do Saborne crkve).

Ta njegova zamisao danas se može s pravom smatrati za početak urbanizma u Požarevcu. On ju je ostvario što silom – naredbama o preseljavanju seoskih dućandžija, što milom – jer je on „za jedan red čaršije od svog placa ustupio”. Time je Knjaz Miloš pokušao da stvori novi centar grada, podalje od starog koji je nosio turska obeležja.   

 

Nova čaršija, koja je ovim nazivom ukazivala na novi deo grada i na pokušaj da se raskrsti sa prošlošću u kojoj je grad bio pod turskom vlašću - na šta je podsećala Tabačka čaršija, dobila je naziv Crkvena čaršija. Naziv čaršije nije ukazivao samo na to da ona vodi do novosagrađene crkve, već i na činjenicu da su trgovci i zanatlije koji su imali radnje u ovoj čaršiji, plaćali kiriju crkvi i školi, a kirija se, po naređenju Knjaza, plaćala samo na dućane, a ne i na zemlju.

 

Koliki je značaj Knjaz Miloš pridavao izgradnji nove čaršije govori i činjenica da je u cilju njenog što bržeg podizanja, naredio 6. jula 1824. godine zatvaranje svih seoskih dućana i njihovo premeštanje u ovu ulicu. Sela Smoljinac i Šapine imala su veoma mnogo dućana, tako da je posle njihovog preseljenja u Crkvenu čaršiju jedan njen deo nazvan Šapljanskom malom. Da su dućani i po drugim selima bili zatvarani potvrđuju i zapisi Joakima Vujića, koji je po poseti Požarevcu i okolini u Putešestvijima po Serbiji zapisao da se u selu Kisiljevu nalazi veći broj zatvorenih dućana.

 

Izgradnji Nove čaršije Knjaz Miloš je doprineo ne samo kao prvi urbanista koji je svoje zamisli realizovao putem zabrana i naredbi, već i poklanjanjem dela svoje zemlje za podelu zanatlijama koji su bili obavezni da na dobijenim plačevima odmah podignu dućane. Ukoliko to ne bi uradili plačevi su im oduzimani i dodeljivani drugim zanatlijama.

 

Kako su u tom delu grada Požarevljani imali voćnjake i bašte, Knjaz Miloš je naredio, a Josif Milosavljević, tadašnji knez požarevački, izdao zapovest da vlasnici velikih plačeva ustupe delove svojih imanja za podizanje dućana. Vremenom, usled velikog priliva trgovaca i zanatlija iz drugih delova Srbije, potražnja za plačevima naročito je porasla u ovoj ulici, koja je sve više bivala novo središte grada, nova čaršija. To je dovelo do poskupljenja koje mnogi trgovci nisu mogli da priušte, pa su od Knjaza tražili dozvolu da svoje dućane sagrade u Šutulovoj bari. On je njihovu molbu odbio, sa obrazloženjem da bi izgradnja dućana u ovom delu grada naružila grad, a da u Novoj čaršiji ima još mesta za podizanje novih dućana. Potražnja za plačevima za dućane je bila velika, tako da su počele i špekulacije u vezi sa njihovom prodajom. Sami plačevi su bili veoma mali i uski, tako da je pri regulaciji ovog dela grada vlasnicima dozvoljen izlaz sa druge strane dućana, pored placa dotadašnjeg kneževog konaka, a koji je bio paralelan sa Crkvenom čaršijom. Time je trgovcima i zanatlijama omogućen prilaz sa druge strane. Daljom regulacijom varoši od ovih prilaza sa zadnje strane, njihovim proširenjem, nastala je Drinska ulica.

(Prema: M.Manojlović, Požarevac od turske kasabe do srpske varoši 1804-1858, Požarevac 2005.)

 

Izabranom arhivalijom meseca jula želeli smo da skrenemo pažnju na preostale prelepe dućane u nekadašnjoj Crkvenskoj čaršiji – Kraljevoj ulici, danas Starom korzou u samom srcu grada, a koji beleže dva veka postojanja.

 

Fotografije: Portali trgovačkih radnji u Crkvenskoj ili Kraljevoj ulici u Požarevcu

Istorijski arhiv Požarevac, Digitalna zbirka Tanasija Bate Dimitrijevića

 

Odabrala: Nataša Milošević Dulić, viši arhivist